Het opstarten en doorontwikkelen van proeftuinen in samenwerking met het Open Netwerk Voedsel Innovatie Voedselfamilies (verandernetwerk) en met het Kennis- en ontwikkelprogramma (Kennisteam) bevordert en versterkt de innovaties en verduurzaming van de grondgebonden landbouw in de provincie. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de opgehaalde kennis uit de lopende proeftuinen. Ook initiatieven die gebruik maken van de subsidieregeling "stimuleren van maatschappelijke initiatieven duurzame landbouw (SRG 2.10)", leveren een bijdrage aan de doelen van de provincie. Er zijn inmiddels circa 30 proeftuinen actief met het uitvoeren van verduurzaming van het landbouw- en voedselsysteem in Zuid-Holland. Een bijzondere proeftuin is de verdere verduurzaming van de catering in het provinciehuis. Het innovatienetwerk voedt elkaar met kennis, ervaringen en inspiratie over de proeftuinen, ondersteund door het Kennisteam op de Voedselfamiliebijeenkomsten.

Open Innovatienetwerk Zuid-Hollandse Voedselfamilies
Het innovatienetwerk Zuid-Hollandse Voedselfamilies heeft in 2019 een veelheid aan activiteiten uitgevoerd zoals verschillende Voedselfamiliebijeenkomsten over de concretisering van de toekomstbeelden, openstellingen POP3 voor nieuwe proeftuinen en kennisoverdracht, de Ambitiedag van het Kennisteam, afstemming met Groene Cirkels en de aanpak voor de transitieagenda Biomassa & Voedsel van Circulair Zuid-Holland. Tevens is gewerkt aan een verdere opbouw van het netwerk Zuid-Hollandse Voedselfamilies wat resulteert in een integraal programma voor de komende jaren van de Programmaraad, het Kennisteam en de proeftuinen. In 2020 wordt hiermee gestart op basis van de toegekende begrotingssubsidie.
Het Kennisteam heeft in 2019 opnieuw een Ambitiedag gehouden om lessen uit de proeftuinen en andere innovaties op te halen en te delen (verslag Ambitiedag Voedselfamilies). Daarnaast heeft het Kennisteam haar ervaringen tot nu toe vastgelegd in een publicatie "Zo smaakt de toekomst", stappen en lessen uit de Zuid-Hollandse voedseltransitie (publicatie Zo smaakt de toekomst). Vermeldenswaardig is ook de expertsessie juridische belemmeringen proeftuinen duurzame landbouw die in november 2019 is gehouden waarbij onderzocht is hoe we de belemmeringen in bestaande en toekomstige proeftuinen kunnen oplossen als provincie, als omgevingsdiensten en de rijksoverheid. De acties zijn nu opgepakt om te worden uitgevoerd.
In 2019 is de bijdrage aan de duurzame instandhouding van het Veenweiden Innovatiecentrum (VIC) te Zegveld voldaan op grond van een samenwerkingsovereenkomst met provincie Utrecht (2017-2019). Hierdoor kunnen innovaties worden uitgevoerd waardoor de oplossingen in de praktijk kunnen worden geïmplementeerd (www.veenweiden.nl).

Een goed overzicht van de activiteiten en resultaten van de provincie en de Voedselfamilies geeft het digitale magazine "Eten maken waar je blij van wordt" (Magazine Voedselfamilies  en de animatie uit 2019 over de werkwijze van het innovatienetwerk (animatieVoedselfamilies).

Groene Cirkels
In 2019 zijn er twee nieuwe Groene Cirkels gestart op 1 februari en 15 maart: namelijk Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling met als initiatiefnemer Zuivelfabriek De Graafstroom en de duurzame fritesketen met Farm Frites. In deze nieuwe Groene Cirkels wordt nauw samengewerkt met kennis en private partners in de landbouw zoals: Wageningen University en Research, HAS, Naturalis, landbouwcorporaties, Waterschappen en Rabobank etc. Dromen en doelen die met de partners geformuleerd zijn: reductie van broeikasgassen, het bevorderen van biodiversiteit/bodemkwaliteit, het stimuleren van duurzame energie en andere verdienmodellen. Verder is gegaan met de bestaande netwerksamenwerking in Groene Cirkel Heineken en bijbehorende opgave/doelen (www.groenecirkels.nl).

Korte termijn urgentie; stikstof-vraagstuk
Ook in Zuid-Holland is de urgentie omtrent het stikstof-vraagstuk groot. Landbouw speelt een grote rol binnen het stikstofdossier, vanwege de grote ammoniakuitstoot van met name de veehouderij. Er is een plan van aanpak door de provincie opgesteld voor de gebiedsaanpak, onderdeel hiervan zijn doelen- en bronnenanalyse om vervolgens tot een gebiedsaanpak te komen om stikstofuitstoot te reduceren, waarbij alle sectoren een bijdrage leveren. Zowel vanuit de proeftuinen als vanuit het Veenweiden InnovatieCentrum komt informatie die een bijdrage kan leveren aan het verduurzamen van de landbouw. De proeftuin Veenweiden is daarvan een concreet voorbeeld met maatregelen die op korte termijn zijn in te voeren (proeftuin veenweiden).

Circulair Zuid-Holland - Transitieagenda Biomassa en Voedsel
In 2019 is de strategie Circulair Zuid-Holland opgesteld (GS, december 2019) waarvan de aanpak voor het opstellen van de transitieagenda Biomassa en Voedsel een onderdeel is. Voor landbouw als belangrijke sector voor onze voedselproductie wordt ingezet op de uitwerking van de innovatieaanpak met de Voedselfamilies en om de implementatie van Groene Cirkel voort te zetten en te ondersteunen. Dit als bijdrage aan de transitie naar circulaire landbouw waarbij de kringlopen gesloten worden. Daarvoor is door de provincie al in 2019 een verkenning circulaire landbouw uitgevoerd en gestart met een onderzoek naar de aanpak van voedselverspilling.

Amendement 648: versnelling toepassing mest met een gereduceerd fosfaatgehalte
Op 14 november 2018 is amendement 648: versnelling toepassing mest met gereduceerd fosfaatgehalte aangenomen door PS. Hierin geeft PS aan dat zij op de Begroting 2019 een bedrag van € 0,2 mln reserveren voor onderzoek, proeven en monitoring naar de toepassing van mest met een gereduceerd fosfaatgehalte. Om de problematiek en relevantie voor Zuid-Holland nader te onderzoeken is voorgesteld een nader verkennend onderzoek te laten uitvoeren door een organisatie met expertise op het gebied van mest en fosfaat. Dit was nodig omdat uit de verkenning Circulaire Landbouw Zuid-Holland bleek dat een apart verkennend onderzoek toch nodig is. Dit onderzoek gaat in 2020 starten.

Openstellingsbesluiten POP-3 Duurzame landbouwinnovaties: Proeftuinen
Het opstarten en doorontwikkelen van proeftuinen in combinatie met samenwerking in het Open Netwerk Voedsel Innovatie (verandernetwerk) en met het Kennis- en ontwikkelprogramma (Kennisteam) bevordert en versterkt de innovaties en verduurzaming van de grondgebonden landbouw in de provincie. Er zijn inmiddels circa 30 proeftuinen actief met het uitvoeren van verduurzaming van het landbouw- en voedselsysteem in Zuid-Holland.

Openstelling samenwerken aan duurzame landbouwinnovaties
In 2019 heeft de vierde ronde openstellingen van POP-3 plaatsgevonden voor kennis en samenwerken aan innovaties.De ingediende aanvragen zijn beoordeeld op basis van criteria uit het openstellingsbesluit. De beoordeling is gedaan door een adviescomité dat onder andere uit twee externe deskundigen bestaat. De inhoudelijke beoordeling van de aanvragen heeft in 2019 plaatsgevonden, de subsidieverlening zal in 2020 plaatsvinden. De toekenning van de subsidies aan de proeftuinen gaat langzaam en duurt langer dan beoogd.

Opvallend is dat het aantal afgewezen subsidieaanvragen groot is. De aanvragen zijn op inhoudelijke gronden afgewezen, omdat de projecten waarvoor subsidie werd gevraagd onvoldoende bijdragen aan de doelen uit het Ambitiedocument innovatieagenda duurzame landbouw. De aanvragers van de afgewezen aanvragen hebben doorgaans voor het indienen van de aanvraag geen contact gezocht met de provincie om het projectvoorstel te verbeteren.
De redenen voor het afwijzen waren voornamelijk:

• het project waarvoor subsidie wordt gevraagd is niet innovatief of slechts een kleine verbetering van de bestaande praktijk;
• het project waarvoor subsidie wordt gevraagd draagt onvoldoende bij aan de thema’s van het openstellingsbesluit. Projecten hadden vaak betrekking op het thema ‘vermindering grondstoffengebruik’, maar hadden geen betrekking op de thema’s ‘meerwaardecreatie’ en ‘biodiversiteit’.

Openstelling Kennisoverdracht
In 2019 is een openstelling van kennisoverdracht geweest met het doel om uit de proeftuinen kennis op te halen, kennis te delen en te verspreiden. Het voorstel, Duurzame Landbouw Expeditie, van de deelnemende partners uit de Kennis- en samenwerkingsovereenkomst onder leiding van Wageningen Economic Research wordt gehonoreerd. De start daarvan zal plaatsvinden begin 2020. Dit voorstel past precies bij de doelen en activiteiten van de Voedselfamilies.

Overige POP-3 maatregelen landbouw (JOLA en LEADER)
Behalve de vier genoemde POP-3 maatregelen, die gericht zijn op duurzame innovaties in de landbouw, zijn er nog twee andere POP-3 maatregelen die ook een bijdrage leveren aan een sterke en rendabele grondgebonden landbouw in Zuid-Holland:

• een maatregel voor jonge landbouwers die een bedrijf gaan overnemen of overgenomen hebben (maatregel 2.3 JOLA);
• een maatregel voor de uitvoering van de Lokale Ontwikkelingsstrategie (maatregel 3 LEADER).

JOLA
Met POP-3 subsidies voor jonge landbouwers worden jonge landbouwers gestimuleerd om duurzaam te investeren in hun bedrijf. De regeling is vooral bedoeld om de aanschaf van modernere duurzamere installaties en machines te stimuleren, waarmee de jonge landbouwer een investeringsachterstand kan inlopen. Subsidie kan aangevraagd worden voor bepaalde investeringen die opgenomen zijn in de regeling. Dit betreft onder andere investeringen in zonnepanelen, mestscheidingsinstallaties, koematrassen en systemen voor precisielandbouw.

In 2019 is de regeling opengesteld in de periode vanaf 3 december 2018 tot en met 8 februari 2019. Het deelplafond van deze openstelling is € 1.060.000. Er zijn 62 aanvragen ingediend voor een totaal bedrag van
€ 1.055.788,55. Er zijn 50 aanvragen toegewezen voor een bedrag van € 844.177,67.

LEADER-aanpak: Leefbaarheid Platteland
Via het POP-3 onderdeel LEADER worden projecten gesubsidieerd die bottom-up tot stand komen en waarmee gebied specifieke doelen worden bereikt. Deze gebied specifieke doelen zijn vastgelegd in de Lokale Ontwikkelingsstrategieën (LOS) van de twee gebieden die zijn begrenst voor LEADER, Holland Rijnland en Polders met Waarden. De subsidieaanvragen worden op basis van de betreffende LOS beoordeeld door de Lokale Actiegroep (LAG) van elk gebied. De LAG adviseert Gedeputeerde Staten over het wel of niet verlenen van de subsidie. De gebieden, de LOSen en de LAGs zijn door Gedeputeerde Staten vastgesteld in 2015.

Een van de taken van de LAG is het werven van projecten, door bijvoorbeeld het organiseren van thema bijeenkomsten. De LAG ziet een veelvoud aan initiatieven voorbij komen, waarvan een deel resulteert in een subsidieverlening. Redenen waardoor initiatieven stranden of worden afgewezen zijn bijvoorbeeld het niet rond krijgen van gemeentelijke cofinanciering, niet verkrijgen van een nodige vergunning of onvoldoende aansluiting op de LOS.

Met de oogst van 2019 is nog in totaal een budget van € 2.866.564 (Europese en provinciale middelen) voor LEADER beschikbaar in de resterende POP-3 periode. Deze middelen worden via een doorlopende openstelling beschikbaar gesteld. In 2019 is gekozen om over te gaan op een doorlopende openstelling, zodat het voor subsidieaanvragers op elk moment mogelijk is om een aanvraag in te dienen. Na recente personele wisselingen zijn beide LAGs nu op volle kracht om deze aanvragen te begeleiden. Met de doorlopende openstelling is de kans vergroot voor benutting van het resterende budget.

tabel: overzicht openstellingen POP3 2019: aantal, aanvragen en bedragen.

Maatschappelijke initiatieven duurzame landbouw (SRG 2.10)
Ook initiatieven die gebruik maken van de subsidieregeling "stimuleren van maatschappelijke initiatieven duurzame landbouw (SRG 2.10)", leveren een bijdrage aan de doelen van de provincie.

2019 is het tweede jaar van de uitvoering van de subsidieregeling “Maatschappelijke initiatieven Duurzame Landbouw” (SRG par. 2.10). In totaal zijn 10 initiatieven beschikt (totaal subsidiebedrag € 258.341) waarvan er drie zijn gerealiseerd en zeven in uitvoering zijn gegaan. De subsidie is tot een maximumbedrag van € 25.000 met een maximum van 50% van de kosten.

Overige systeeminnovaties grondgebonden landbouw
De laatste subsidietrajecten met het thema "korte afzetketens" zijn ofwel afgerond ofwel in een afrondende fase. De samenwerking met en de financiële ondersteuning van het Veenweiden Innovatiecentrum (VIC) te Zegveld is een doorlopende activiteit gericht op verduurzaming en systeeminnovaties in de westelijke veenweiden. Aansturing en monitoring van een doorlopend innovatieprogramma van het VIC verloopt in samenwerking met drie provincies en zes Waterschappen.